سوره مبارکه ی طه،بیستمین سوره قرآن است که مکی و ۱۳۵ آیه دارد. در فضیلت این سوره از پیامبر اکرم صلی الله و علیه و آله و سلم نقل شده: «به کسی که سوره طه را قرائت کند، در روز قیامت ثواب همه مهاجران و انصار اعطا می شود». (۱)
همچنین از ایشان روایت شده که فرمودند: «خداوند تعالی دو هزار سال پیش از آفرینش حضرت آدم علیه السلام، سوره «یس و طه» را قرائت فرمود، هنگامی که فرشتگان الهی آن را شنیدند گفتند: خوشا به حال امتی که این سوره ها بر آنها نازل شده است و خوشا به حال کسانی که این سوره ها را درون خود جای داده اند و خوشا به حال کسانی که زبانشان به تلاوت ایت سوره ها مترنم است.(۲)
از اسحق بن عمار روایت شده که حضرت صادق علیه السلام فرمودند: «خواندن سوره طه را ترک نکنید زیرا خداوند ان را دوست می دارد و هرکس آن را بخواند او را نیز دوست خواهد داشت و هر که بخواندن آن مداومت کند خداوند در روز قیامت نامه عملش را به دست راست او دهد و از کردار او در اسلام حساب سخت نکشد و آنقدر به او پاداش عطا فرماید تا خشنود گردد.»(۳)
آثار و برکات سوره
۱) گرفتن جواب مثبت در خواستگاری
از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم نقل شده: « هر کس سوره (طه) را بنویسد و در پارچه سبزی قرار داده و به خواستگاری برود،خواستگاری اش رد نمی شود و حاجتش برآورده می شود ..»(۴)
۲) آسان شدن ازدواج
روایت از امام صادق علیه السلام: «هر کس که خواستگاری ندارد یا به خواستگاریش جواب نمی دهند سوره طه را بنویسد و بشوید و آب آن را بر صورت خود بریزد، خداوند ازدواجش را آسان می کند.» (۵)
۳) جهت برآورده شدن حاجات بزرگ
به جهت مطالب عظیم و بزرگ صد بار بگوید «طه» و یک بار سوره «قل هو الله احد» را بخواند و باز صد مرتبه بگوید «طه» و یک مرتبه سوره «قل هو الله » را بخواند تا هفت بار این را تکرار کند، همین که هفت مرتبه «توحید» و هشتصد بار«طه» تمام شد بعد از آن ۱۷ بار سوره «قل هو الله احد» را تا آخر بخواند، خداوند مطلب و حاجت او را براورده می کند و بی شک عمل خواهد شد. این از مجربات است و آزموده شده است.(۶)
۴) ترس از دزدان و حیوانات درنده
نقل از امام موسی کاظم علیه السلام: هر کس در سفر باشد و از دزدان و حیوانات وحشی خوف و وحشت دارد، برای این کار بر گردن حیوانش «لا تخاف درکاً و لا تخشی» سوره طه را بنویسد، پس بدرستی که به اذن خداوند متعال ایمن می شود.(۷)
۵) بهبود بیماری های دهان
به جهت هر گونه در دهان آیات[۵-۱] را بنویسد و با خود دارد. (۸)
پی نوشت ها:
(۱)مجمع البیان،ج۷، ص۵
(۲) الدر المنثور، ج۴، ص۲۸۸
(۳) ثواب الاعمال، ص۱۰۸
(۴)تفسیرالبرهان، ج۳، ص۶۹۶
(۵)همان
(۶) کشکول ارومیه ای، ص۳۱۲
(۸)درمان با قرآن، ص۵۹
(۷) طب الائمه، ص۳۷
مقالات - دفتر امام جمعه شهرستان هرسین
مقالات ، نشریات ، تحلیل ها و...مقالات - دفتر امام جمعه شهرستان هرسین
مقالات ، نشریات ، تحلیل ها و...سوره ای برای آسان شدن ازدواج
از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم نقل شده: "هر کس این سوره را بنویسد و در پارچه سبزی قرار دهد و به خواستگاری برود،خواستگاری اش رد نمی شود و حاجتش برآورده خواهدشد".
فواید عجیب خواندن سوره مبارکه توحید
به گزارش سرویس کشکول جام نیوز، درباره عظمت تلاوت سوره توحید، روایات عجیبی در میان فرمایشات معصومین(ع) آمده است؛ از جمله:
از رسول خدا(ص) نقل شده است که فرمودند:
«هر کس که قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ را هنگام خواب سه مرتبه بخواند، خداوند پنجاه هزار ملک را بر او موکّل مینماید تا در آن شب حراستش کنند».
(الکافی، ج 2، ص 620)
امیر المؤمنین(ع) نقل می نماید که رسول خدا(ص) فرمودند:
«کسی که به هنگام خواب صد بار سوره توحید را بخواند، خداوند گناهان پنجاه سال او را می بخشد.»
(الکافی، ج 2، ص 539)
همچنین از امیر المؤمنین (ع) نقل شده است که فرمودند:
«کسی که پس از نماز صبح، یازده بار «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» بخواند، در آن روز گناهی از او سر نمیزند؛ گرچه شیطان خوار شود.»
(یعنی شیطان هر چه تلاش کند، نتواند انسان را به گناه بکشاند و بدین ترتیب خوار شود)
(ثواب الأعمال و عقاب الاعمال، ص 277)
امام صادق(ع) از پدرش روایت نموده که پیامبر خدا(ص) بر جنازه سعد بن معاذ نماز گزارد و فرمود:
«به راستی، نود هزار فرشته بر او نماز گزاردند که جبرئیل نیز در میان آنان بود. از جبرئیل(ع) پرسیدم که او از چه رو استحقاق نماز شما را یافت؟ جبرئیل علیه السّلام گفت: از آن رو که در حال ایستاده و نشسته و سواره و پیاده و در حال رفت و آمد، سوره توحید را تلاوت می‌کرد.»
(ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمه حسن زاده، صفحه 295)
امام صادق(ع) فرموده اند:
«هر که دچار مرض و یا گرفتاری شود و قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ نخواند و در آن بیماری و شدّت بمیرد از اهل آتش است.»
(وسائل الشیعه، ج 6، ص 224)
و «هر که به بستر رود و (توحید) را یازده بار بخواند خانه او و همسایگانش مصون است.»
(ثواب الأعمال و عقاب الاعمال، ص 128)
امام کاظم(ع) از پدرش امام صادق(ع) روایت نموده که امام علی(ع) فرمود:
«هر که نماز صبح را به جا آورد و پس آنگاه سوره توحید را یازده بار تلاوت کند، در آن روز گناهی مرتکب نشود هر چند شیطان بخواهد.»
(مجلسی، بحارالأنوار، ج 83 ص 135)
زندگی به سبک جوان آسمانی
جوانها به دلیل ویژگی اخلاقی و رفتاری که دارند، همیشه به دنبال الگویی برتر هستند تا بتوانند با الگوبرداری از آن، راه زندگی خود را مشخص و روشن کنند.
امام جواد(ع) به عنوان جوان ترین امام، الگویی کامل برای همه شیعیان بویژه جوانان است که می توان با بهره گیری از روشهای زندگی آن امام، بهترین و زیباترین سبک زندگی را از آن برداشت کرد.
این نوشته قطعاً کامل نیست، اما چند برداشت کوتاه است از زندگی امامی که مجموعه رفتارش می تواند الگوی جامعی برای زندگی جوانان امروزی باشد.
تصور کنید پدر همسرتان قاتل پدرتان باشد
تا اتفاق کوچکی می افتد، سریع بحث شان گل می کند. زن و شوهرهای جوان امروزی را می گویم که نقل هر جر و بحث شان، متهم کردن خانواده طرف مقابل است؛ عبارتهایی تکراری مثل اینکه «مامانت اینا چرا دیشب اون جوری با من حرف زدند» یا «بابا و مامانت زندگیمونو به هم زدند با این دخالت هاشون.»
در میان ما هستند کسانی که به نوعی با خانواده همسرشان مشکلات زیادی دارند و حسابی از یکدیگر دل چرکینند؛ بخصوص که بعضی از زوجهای جوان این قضیه را یک جورهایی افتخار می دانند که مثلاً با خانواده همسرشان قطع رابطه کرده اند.
حالا تصور کنید، پدر همسرتان قاتل پدرتان باشد و دشمن شماره یک ایل و تبار شما؛ درست مثل امام جواد(ع) که همسرش دختر مأمون بود، اما رفتارش با این پدر همسر چطور بود. امام محمد تقی (ع) با وجود آنکه با ام الفضل دختر بزرگ مأمون به زور خود او، ازدواج می کند، اما هیچ گاه در برابر مأمون که دشمن او و پدرانش بوده، رفتار بدی از خود نشان نداد.
آیا شیک پوشی اشکال دارد؟
بعضی ها عادت کرده اند، لباس کهنه و ژولیده ای بپوشند و از شیک پوشی و لباسهای نظیف دوری می کنند، به بهانه اینکه نکند دنیازده شوند و درگیر زخارف دنیا. شیخ صدوق از على بن مهزیار از امام نهم(ع) روایت کرده که: نمازهاى واجب را با خز و سایر لباسهاى قیمتى مى خواند و عباى گرانبهایى به دوش می انداخت، جبه خز مى پوشید و با همین لباسهاى اعلا نماز مى خواند، به ما هم امر می کرد با چنین لباسهایى نماز بخوانیم (1).
معروف است که یکى از دراویش به لباس امام صادق(علیه السلام) اعتراض کرد و ایشان در جواب فرمودند: بیا جلو به لباس زیرین من دست بزن، آمد و لمس کرد دید جامه اى از کرباس به تن دارد، در حالی که آن درویش در زیر خرقه جامه اى بس نرم از پارچه اى لطیف پوشیده بود، و با این حرکت امام(ع)، رسوا شد.
احترام مؤمن در قاموس فرهنگ اهل بیت(ع) از کعبه هم بالاتر است، مؤمنین باید با ظاهرى آراسته و پاکیزه در انظار عموم حاضر شوند و این مطلب در مواردى که فرد جداى از موقعیت فردى، نوعى انتساب به جامعه مسلمین دارد، از اهمیت بیشترى برخوردار مى شود.
تا به حال به عیادت مریض رفته‌ای؟
تا به حال شده، مریض شده باشی و چشم انتظار کسی که به یاد عیادت شما بیاید؟! و هنگامی که کسی به عیادت شما می‌آید، چقدر خوشحال می شوید و احساس شعف می کنید. امام جواد(ع) با شنیدن خبر بیمارى یکى از دوستان خویش به عیادتش مى رود، و با حضور بر بالین بیمار و احوالپرسى از او، امید به زندگى را در وى تقویت مى کند.
احمد بن ابى خلف مى گوید: دیدار امام جواد(ع)، نشاط و قوتى را به جسم و جانم ریخت که درد را فراموش کردم و همه حواس من متوجه حضرتش شد، کنار بسترم نشست و کتابى از یونس بن عبدالرحمان با موضوع اعمال روز و شب و مستحبات وارده ، بالاى سرم بود، امام(ع) آن را برداشت و صفحاتى از آن را خواند و تا آخر کتاب ورق زد و به همه صفحات آن نگاهى انداخت و سپس فرمود: خدا یونس را رحمت کند، خدا یونس را رحمت کند، خدا یونس را رحمت کند(2).
از وابستگی به مسؤولان حکومتی استفاده ای نکردند
امام جواد(ع) فرزند پیشوای شیعیان بود و داماد خلیفه عباسی، اما از این انتسابها چه استفاده ای کرد؟ این روایت معروف را از یکی از یاران ایشان بخوانید: « در بغداد خدمت امام جواد(ع) شرفیاب شدم و وقتی زندگی شان را دیدم، در ذهنم خطور کرد که ایشان به زندگی مرفهی رسیده اند و با این اوضاع هرگز به وطن خود مدینه بر نمی گردند.
امام(ع) در این لحظه سرش را به زیر انداخت و در حالی که رنگش از اندوه زرد شده بود، فرمود نان جوین و نمک خشن در حرم رسول ا...(ص) نزد من از آنچه می بینی محبوب تر است».(3)
اما پس از این اتفاق در بغداد نماند و با همسرش ام الفضل به مدینه بازگشت و همچون پدران خود زیست و تا سال 220 هجری در آنجا زندگی کرد.
چطور با مخالفانشان برخورد می کردند؟
حتماً برایمان پیش آمده که در مجلسی شرکت کرده باشیم و سؤالات دینی یا مسایلی دیگر را از ما بپرسند و اگر مطالعه ای داشته باشیم، بتوانیم دست و پا شکسته پاسخی بدهیم یا کلاً پرسش را بی پاسخ بگذاریم. براستی چقدر درباره مسایل روزمره دینی مان اطلاع داریم و چقدر برای خواندن و دانستن این مسایل وقت می گذاریم؟ تا در زمان ضرورت بتوانیم پاسخ مخالفان دینمان را بدهیم.
در زمان امامت امام جواد(ع) حاکمان وقت برای آنکه این امام همام را امتحان کنند، در مناظرات زیادی از ایشان دعوت می کردند تا با دیگر علما و دانشمندان شهر به مناظره بپردازند.
شاید یکی از معروف ترین مناظرات حضرت با یحیی بن اکثم (معروف ترین عالم اهل سنت آن زمان) است که پرسشهایی را آماده کرده بود تا ایشان در پاسخ آنها باز بمانند، اما یحیی بن اکثم با پرسیدن اولین پرسش خود که مربوط به مجازات شکار حیوان با لباس احرام بود، به توانایی و علم امام(ع) پی برد.
از گرفتاری مردم فرار نکنید
گاهی وقتها خودمان را می زنیم به آن راه؛ دستاویز هم زیاد است و ماده و تبصره و قانونش هم این جور مواقع خیلی راحت یادمان می آید. حاضریم هر کاری بکنیم تا گذرمان به گرفتاری های مردم و دوست و همسایه نیفتد؛ راه پیچاندن را هم خیلی خوب بلدیم. خلاصه به این راحتی ها دم به تله نمی دهیم.
مردی از اهالی سیستان که در سال اول خلافت معتصم عباسی با امام نهم(ع) همسفر بود، می گوید: در همه موارد با هم بودیم. روزی در سر سفره غذا به امام جواد(ع) عرض کردم، فرماندار شهر ما یکی از دوستان و شیفتگان شما اهل بیت(ع) است. مأموران او برای من مالیات نوشته اند و پرداخت آن برایم سنگین است. لطف کنید و نامه ای برای او بنویسید تا با من مدارا کند. امام با وجود آنکه فرماندار شهر را نمی شناخت.
قلم و کاغذی برداشت و چنین نوشت: «حامل این نامه نکته زیبایی را یادآور شد که تو به آیین پسندیده ای گرایش داری. مطمئناً تو در مقابل عمل نیک، پاداش خواهی داشت. به برادرانت احسان کن و بدان که خداوند عزیز و جلیل از ریزترین اعمال و رفتارت سؤال خواهد کرد». مرد سیستانی وقتی نامه را به نزد حسین بن عبدا... نیشابوری ( فرماندار سیستان) می برد، می گوید او دستور داد مالیات را بر من ببخشند. و اضافه کرد تا زمانی که من فرماندار این شهر هستم، تو را از گرفتن مالیات معاف کردم. وقتی وضعیت خانوادگی ام را برایش شرح دادم، برای حل مشکلات معیشتی ام اقدامهایی انجام داد و مقداری هم اضافه به من کمک کرد.
مرا به بازی چه کار؟
تاکنون فکر کرده ایم که وقت فرزندانمان و حتی خودمان را چگونه می گذرانیم؟ چقدر برای وقت، آن هم در این دوران طلایی زندگی شان ارزش قایلیم؟ در میان ما کم نیستند فرزندان و کودکانی که از این دوران برای یادگیری بسیاری از مسائل دینی نهایت استفاده را می کنند و برخی هم بی تفاوت سرگرم بازی های رایانه‌ای و تبلت، گوشی و ... هستند.
نقل است «روزی مردم برای ملاقات با امام جواد(ع) که در خردسالی به مقام امامت رسیدند، در بغداد جمع می شوند. در میان جمع شخصی به نام علی بن حسان واسطی معروف به عمش برای امام جواد(ع) چند اسباب بازی که یکی از آنها نقره بود، می برد. عمش می گوید وقتی به خدمت امام(ع) رسیدم به او سلام دادم. حضرت پاسخم را دادند، اما در چهره مبارکشان ناراحتی را مشاهده کردم. ایشان به من دستور نشستن ندادند.
به ایشان نزدیک شدم و اسباب بازی ها را در حضورشان گذاشتم. غضب آلود به من نظر کردند و آنها را کنار زدند و فرمودند: «ما لهذا خلقنی ا... ما انا و اللعب» خدای متعال من را برای اینها نیافریده. مرا به بازی چه کار؟» من از ایشان درخواست عفو کردم. حضرت مرا بخشیدند.» اینها همه نشان می دهد که ایشان هرگز وقت گرانبهایشان را به آن دسته از امور دنیوی که جلب توجه می کند، صرف نمی کردند.
1. اعیان الشیعه، ج 4، جزو 3 ص 219، زندگانى امام محمدالتقى الجواد ص 31.
2. وسایل الشیعه : 27/100، ح 33319.
3. بحار الانوار، ج 50، ص 48.
پژوهشی درباره استخاره
استخاره درزندگی بعضی از مردم رایج است با توجه به نقش تأثیرگذار استخاره، آیا همین شیوة رایج، صراط مستقیم است یا انحرافهایی در آن رخ داده است؟ یک روحانی به عنوان استخاره کننده، به چه آگاهیهایی نیاز دارد؟
از همین زاویه با استخاره آشناتر شویم و در ضمن خطرات، کاستیها را بنگریم؛ اگرچه به مباحث کلامی، شبهات و ... نمی‌پردازیم.
معنای استخاره
برای استخاره با برداشت از ادعیه و روایاتِ مربوطه ـ معانی زیادی گفته‌اند[1] و اینجا به تبعیت از امام خمینی(قدس سره)[2] آن را به دو بخش تقسیم می‌کنیم:
الف) درخواست تقدیر و تسهیل بهترین سرنوشتها و واداشته شدن به کار خیر؛ مرحوم «سید علی خان مدنی» در شرح دعای استخارة «صحیفه سجادیّه» برای نشان دادن مشروعیت و استحباب استخاره روایات جالبی آورده است. که معنای نخست استخاره، از این روایات و بسیاری از دعاهای استخاره[3] به دست می‌آید.
1. جابر بن عبد الله انصاری می‌گوید:«کَانَ رسول الله(صلی الله علیه وآله)یُعَلِّمُنَا الِاسْتِخَارَةَ فِی الْأُمُورِ کُلِّهَا...؛[4] سیرة پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله)چنین بود که به ما استخاره در تمامی کارها را آموزش می داد.» و می فرمود: هر گاه یکی از شما بر انجام دادن کاری مصمم شد، دو رکعت نماز ـ غیر واجب ـ بخواند، سپس این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ اِنِّی أستَخِیرُکَ بِعِلمِکَ وَ أستَقدِرُکَ بِقُدرَتِکَ...؛[5] خدایا از تو می‌خواهم که با علمت و تواناییت، بهترین گزینه ها را برایم گزینش کنی و مقدّر فرمایی... .»
2. پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله)می فرمود:«مِنْ سَعَادَةِ ابْنِ آدَمَ اسْتِخَارَتُهُ اللَّهَ وَ رِضَاهُ بِمَا قَضَى اللَّهُ وَ مِنْ شِقْوَةِ ابْنِ آدَمَ تَرْکُهُ اسْتِخَارَةَ اللَّهِ؛[6] خیرخواهی آدمیزاد از خدا، و راضی بودن وی به قضای الهی از جمله سعادتها و خوشبختیهایاو است و ترک آن، از جمله بدبختیهای او.»
3. امام صادق(علیه السلام)فرمود: «صَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ اسْتَخِرِ اللَّهَ فَوَ اللَّهِ مَا اسْتَخَارَ اللَّهَ مُسْلِمٌ إِلَّا خَارَ لَهُ الْبَتَّةَ؛[7] دو رکعت نماز بخوان و از خدا خیر بخواه، پس به خدا سوگند هیچ مسلمانی استخاره نکرد، جز آنکه قطعاً خدا خیر را برایش پیش آورده است.»
4. امام صادق(علیه السلام)فرمود: «مَنِ اسْتَخَارَ اللَّهَ رَاضِیاً بِمَا صَنَعَ اللَّهُ لَهُ خَارَ اللَّهُ لَهُ حَتْماً؛[8] هر که از خدا خیر بخواهد و به مقدّرات خدا راضی باشد، حتماً خدا بهترین گزینه ها را نسبت به وضعیت او برایش فراهم می سازد.»
حضرت علی(علیه السلام)می فرماید: «آن زمانی که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)مرا به عنوان والی به یمن اعزام داشت، سفارشهایی به من فرمود، از جمله: «مَا حَارَ مَنِ اسْتَخَارَ وَ لَا نَدِمَ مَنِ اسْتَشَار؛[9] متحیر نماند کسی که از خدا بهترینها را خواست و پشیمان نشد کسی که از آرای دیگران بهره برد.»
ب) درخواست ارائة بهترین ها؛ برای استنباط خیر از شرّ یا بهترین ها، از میان چند راه که در آن تردید و شک داریم، راه های متعددی وجود دارد، مثل:
1. استخارة مشورتی
امام صادق(علیه السلام)فرمود: «هر گاه یکی از شما کاری را اراده می کند، با کسی مشورت نکند تا آنکه پیش از آن با خدای خود مشورت کند. پرسیدند: چگونه با خدا مشورت کند؟ فرمودند: اول از حق تعالی خیر خود را بخواهد، بعد از آن با مؤمنان مشورت کند، تا خدا آنچه خیر او در آن است، همان را به زبان ایشان جاری گرداند.»[10]
2. استخارة الهام بر صفحة دل و درون قلب
این در جایی است که فرد بر سر دو یا چند راهی مردد است، در این باره چند دعا و نماز وارد شده است.[11] مثلاً حضرت رسول(صلی الله علیه وآله)به اَنس فرمودند: «هر گاه کاری را اراده کنی، هفت مرتبه از خدای متعال خیر طلب کن، پس آنچه به دل تو افتاد، انجام بده که خیر تو در آن است.»[12]
داستان علی بن اسباط[13]
متاعی تجاری داشتم که در مکه کساد بود. به مدینه وارد کردم، باز هم کساد بود. نزد امام رضا(علیه السلام)رفتم. صحبت از سفر تجاری به مصر مطرح شد و اینکه راه مصر پر خوف و خطر است، آیا از طریق دریا بروم یا از مسیر خشکی؟ حضرت پاسخ دادند: از راه خشکی برو. و سپس فرمودند: در غیر وقت نماز فریضه، به مسجد شریف نبوی بیا و دو رکعت نماز بخوان، و صد و یک بار استخاره کن [مثلاً بگو: أَسْتَخِیرُ اللَّهَ بِرَحْمَتِهِ خِیَرَةً فِی عَافِیَة] سپس بررسی کن، کدام بهتر است، اگر خدا به دلت راه دریا را انداخت، از همان راه برو و این دعاها را بخوان... و اگر خدا به دلت انداخت، از خشکی برو و این اعمال را انجام بده... .
همین طور علی بن اسباط به محضر امام جواد(علیه السلام)نامه می‌نویسد و دربارة دو موضوع رهنمود می‌خواهد: یکی ازدواج دخترانش و دیگر دو باغِ خود که از طرف حکومت وقت به او فشار می‌آورند تا بفروشد. مضمون پاسخ امام جواد(علیه السلام)چنین است: «بسم الله الرحمن الرحیم، و دریافتم آنچه دربارة ازدواج دختران و نبود هم‌کفوی مثل خود، یادآور شده بودی، پس در این زمینه فکر نکن و ناراحت مباش! خدا تو را مورد مرحمتخویش قرار دهد؛ زیرا پیامبر(صلی الله علیه وآله)فرمودند: وقتی برای شما خواستگاری آمد که دین و اخلاقش را می‌پسندید، تزویجش کنید، و گرنه ]إِلاَّ تَفْعَلُوهُ تَکُنْ فِتْنَةٌ فِی الْأَرْضِ وَ فَسادٌ کَبیرٌ[[14]»
و دانستم آنچه مشورت خواسته بودی، دربارة دو باغت که سلطان در باب فروشش متعرّض تو شده است.
پس صد بار چنین استخاره کن: «أَسْتَخِیرُ اللَّهَ بِرَحْمَتِهِ خِیَرَةً فِی عَافِیَة»و این استخاره پس از دو رکعت نماز باشد و تا پایان دعاها با کسی سخن مگو، در آخر ببین اگر فروش باغها در دل تو معامله‌ای شیرین و دلپسند است، بفروش!»[15]
«سید بن طاووس» در اینجا توضیح می‌دهد که امام معصوم(علیه السلام)به حقایق وقوف دارد؛ ولی راه استخاره از خدا را نشان می‌دهد؛ زیرا این اشرف ابواب به سوی معرفت صواب است.
3. استخاره با تسبیح یا سنگ‌ریزه
علامه مجلسی(رحمه الله)می‌نویسد: «پدرم از شیخ بهایی، استخاره منسوب به حضرت صاحب الامر(علیه السلام)را چنین روایت می‌کرد: سه مرتبه صلوات، سپس میانة تسبیح را بگیر و دوتا دوتا رد کن، اگر آخری جفت آمد، بد و اگر طاق بود، خوب است.»[16]
برای این استخاره اَشکال گوناگونی گفته‌اند، به جز منابع مذکور در پاورقیها، می‌توان مراجعه کرد به: مفاتیح الجنان؛ الذکری، شهید ثانی، ج 4، ص 269؛ وسائل الشیعه، ج 8، ص 81 ـ 84؛ جواهر الکلام، ج 12، ص 163 ـ 173؛ مفتاح الکرامه، ج 3، ص 278.
4. استخاره با رقعه و کاغذ
این‌گونه استخاره بسیار مهم است و انواعی دارد، از جمله: «هارون بن خارجه» می‌گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمودند: هر گاه ارادة کاری نمودی، شش قطعه کاغذ بردار، در سه تا بنویس: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ خِیَرَةً مِنْ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ لِفُلَانِ بْنِ فُلَانَةَ (مثلاً لِأحْمَد بن خدیجة) اِفْعَلْهُ»و در سه‌تای دیگر بنویس: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، خِیَرَةً مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ، لِفُلَانِ بْنِ فُلَانَةَ (مثلاً لِأحْمَد بن خدیجة) لَا تَفْعَلْ» آنگاه این کاغذها را زیر سجاده‌ات بگذار و دو رکعت نماز بخوان، پس به سجده برو و در سجده، صد بار بگو: «اَسْتَخِیرُ اللهَ بِرَحْمَتِهِ خِیَرَةً فِی عَافِیَةٍ»سپس بنشین و بگو: «اللَّهُمَّ خِرْ لِی وَ اخْتَرْ لِی فِی جَمِیعِ أُمُورِی فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ؛خدایا! برایم خیر بگردان و گزینش نما در همة کارهایم در فضای آسایش و عافیت از سویت.»
سپس با دست کاغذها را بیرون آور و درهم و برهم کن، آنگاه یکی یکی بردار تا پنج قطعه کاغذ، اگر در هر سه «لا تفعل»بود، انجام مده، و اگر در هر سه «اِفْعَلْ»بود، انجام بده و اگر مخلوط بود، در سه‌تای آن، هر چه بود از فعل یا ترک، همان را انجام بده و کاغذ ششم را رها کن.[17]
5. استخاره با قرآن کریم
روش استخاره با قرآن کریم نیز متعدد است، مثل: «سه مرتبه سورة اخلاص بخوان، سه مرتبه صلوات و بگو: «اللَّهُمَّ إِنِّی تَفَأَّلْتُ بِکِتَابِکَ وَ تَوَکَّلْتُ عَلَیْکَ فَأَرِنِی مِنْ کِتَابِکَ مَا هُوَ الْمَکْتُومُ مِنْ سِرِّکَ الْمَکْنُونِ فِی غَیْبِک »پس مصحف را بگشا و عمل کن به آنچه در سطر اول صفحة دست راست ظاهر می‌شود، بی‌آنکه اوراق و سطور را بشماری. و این روش را سیّد بن طاووس(رحمه الله)، از حضرت رسول(صلی الله علیه وآله)روایت کرده است.[18]
آنچه در صدر اسلام رایج بوده، و امروزه تقریباً فراموش شده است و استخاره‌های رایج، که به روحانی و حتی گاه به مداح یا افراد مذهبی مراجعه و دستور العمل اجرایی مطالبه می‌شود و با قرآن یا تسبیح، خوب یا بد بودن هدفِ مورد نظر مشخص می‌شود، در سیرة معصومین(علیهم السلام)نبوده است؛ بلکه ما باید خود و مردم را طبق نصوص دینی و سیرة معصومین(علیهم السلام)تربیت کنیم و از شیوه‌های رایج نزد مردم بپرهیزیم.
به مردم یاد دهیم که بجای استخاره، نماز و دعا بخوانند، ذکر بگویند، از خدا خیر و گزینة بهتر را بجویند و همان شیوه‌های منصوص و مروی را انجام دهند.
گذشته از کتب روایی، دعایی و یا فقهی که ادعیة استخاره را به صورت پراکنده نقل کرده‌اند، برخی کتابها عمدة دعاها، روایات و شیوه‌ها را آورده‌اند، مثل: مفاتح الغیب، در آداب استخاره، علامه محمدباقر مجلسی، چاپ آستان قدس؛ فتح الابواب، سید بن طاووس، چاپ آل البیت(علیهم السلام)؛ المعجم الموضوعی لأدعیة المعصومین(علیهم السلام)، علی محمد بروجردی، ج3، چاپ بنیاد بین المللی دعا.
نکته‌های مهم در استخاره با قرآن کریم
1. در میان عالمان دینی معاصر شخصیتهایی بوده‌اند که در علم استخاره ید طولایی داشته‌اند و راهنماییهای دقیق و درست ارائه می‌دادند. گذشته از اجتهاد در فقه، اصول، حدیث، تفسیر و فلسفه، دارای این موهبت الهی نیز بودند، همچنین افراد عوام و مکتب نرفته‌ای نیز گاه پیدا شده‌اند که از این علم بی‌بهره نبوده‌اند. گویا این دانش نظیر علم تعبیر خواب، بیش‌تر جنبة موهبتی دارد تا اکتسابی.
2. در استخاره با تسبیح یا قرآن کریم نیز به عنوان استدعا از خدای تعالی، می‌خواهیم که راه بهتر را به ما بنمایاند.
3. اصل استخاره، مستحب و مفید است؛ ولی استخاره با قرآن، به ویژه برای دیگران، هیچ دلیل معتبری ندارد و نزد ائمه(علیهم السلام)و اصحاب آنان رایج نبوده است، حتی از قدما و اقدمین از فقها نیز نقل نشده و رسمی نوپدید نزد متأخرین است. و به عنوان قضای حاجت مؤمن، توجیه می‌شود.
تنها از یسع بن عبد الله قمی ـ که مجهول است[19] از امام صادق(علیه السلام) چنین نقل شده است: به امام صادق(علیه السلام)عرض کردم: «أُرِیدُ الشَّیْ ءَ فَأَسْتَخِیرُ اللَّهَ فِیهِ فَلَا یُوفَقُ فِیهِ الرَّأْیُ أَفْعَلُهُ أَوْ أَدَعُه؟؛ دربارة چیزی می‌خواهم استخاره کنم، موافق خواسته‌ام در نمی‌آید، آیا انجامش دهم یا رهایش کنم؟»
حضرت فرمودند: «انْظُرْ إِذَا قُمْتَ إِلَى الصَّلَاةِ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ أَبْعَدُ مَا یَکُونُ مِنَ الْإِنْسَانِ إِذَا قَامَ إِلَى الصَّلَاةِ فَانْظُرْ إِلَى شَیْ ءٍ یَقَعُ فِی قَلْبِکَ فَخُذْ بِهِ وَ افْتَحِ الْمُصْحَفَ فَانْظُرْ إِلَى أَوَّلِ مَا تَرَى فِیهِ فَخُذْ بِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى؛[20] نظر کن در هنگامی که برای نماز برمی‌خیزی؛ زیرا که دورترین احوال شیطان نسبت به آدمی، زمانی است که به نماز می‌ایستد، پس ببین چه چیزی به دلت می‌افتد، همان را پی‌گیری کن و بگشا مصحف را، پس نظر کن به سوی اول چیزی که می‌بینی در مصحف، و به آن عمل کن إن‌شاء الله!»
4. برخی از مراجع عظام و اساتید تفسیر، از استخاره برای دیگران طفره می‌روند و می‌گویند: معذورم.
و این چه سنّت حسنه‌ای است، اگر بین طلاب جوان ترویج گردد؛ زیرا استخاره برای مردم، علاوه بر اتلاف عمر و از دست دادن تمرکز برای علم‌آموزی، مشکلات عدیده‌ای برای طلاب و وعاظ دارد.
5. به مطلق استخاره، اشکالهای زیادی قدیماً و حدیثاً گرفته شده و پاسخ داده شده است.[21]
6. در هر کاری که حکم شرعی آن روشن باشد نباید استخاره کرد، مثل حرام، واجب، مکروه و مستحب. از یکی از شکنجه‌گران و رؤسای ساواک شاه شنیدم که می‌گفت: پیش از استخدام در ساواک شاه، چند بار از پیشنماز مسجدمان استخاره گرفتم، خوب آمد، سپس ساواکی شدم. در اینجا لازم بود حکم شرعی «معونةالظالم» را از روحانی می‌پرسید که جوابش حرمت است.
ثانیاً: پیش از استخاره باید عقل را به کار گرفت، اگر باز تردید و شک پابرجا ماند، لازم است با کسانی که برای مشورت صلاحیت دارند ـ نه با هر کس ـ مشورت کرد. و پیش از مشورت، باید از خدا خواست تا مصلحت ما را به زبان مشاوران جاری نماید و در آخرین مرحله، می‌توان سراغ استخاره رفت.
شاعر گفته: «در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست.» باید اضافه کرد: «در کار شرّ هم حاجت هیچ استخاره نیست.» توجیه صحیح این تعبیر همان است؛ یعنی هر جا حکم شرعی روشن است، نباید استخاره کرد، نه اینکه بر کار شرّ و گناه، کلاه استخاره بگذاریم و حلالش کنیم.
قلمرو استخاره جایی است که بین دو مباح یا چند شیوة اجرایی انجام واجب و مستحب یا دفع شرّ ظالم و دفع گناه و مکروه مردد باشیم، مثلاً زیارت امام حسین(علیه السلام)مطلوب است؛ ولی صد شیوة اجرایی دارد، مثل سفر هوایی، زمینی، پیاده، در فلان زمان با فلان شرایط و... .
7. بسیاری از متدینین تا اندازه‌ای ساده‌لوح، تدریجاً‌به استخاره معتاد می‌شوند و به بیماری وسواس استخاره مبتلا می‌گردند که واقعاً نوعی بیماری است و نتیجه‌اش کنار نهادن عقل و ادراک و شرع و مشورت است و گاهی به زده‌شدن از دین و خدا و پیغمبر می‌انجامد.
8. مردم، معنای درست استخاره را نمی‌دانند، و تمامی عواقب و رخدادهای شومِ بعدی را به گردن دین می‌اندازند. در صورتی که اگر پاسخ «خوب» باشد؛ یعنی انجام این معامله، یا ازدواج و... بهتر است، نسبت به ترک آن.
نه اینکه هیچ مشکلی پیش نمی آید فرضاً اگر آیین‌نامه و ضوابط راهنمایی و رانندگی رعایت نشود، تصادف نمی‌کند یا اگر مهارتها و وظایف زناشویی نادیده گرفته شود، نزاع و طلاقی در کار نیست.
آری تا مشکلی رخ نداده مردم، ساکتند؛ ولی به مجرّد پیشامدهای بد، لب به اعتراض می‌گشایند که: چرا استخاره آنقدر خوب بود؟!
9. ازدواج از امور مهمّی است که مناسب است دربارة برخی جزئیاتش استخاره کرد، منتهی نه نزد هر کس؛ زیرا ازدواج از مقوله‌های مهم زندگی است که لازم است در جزء جزء آن با عقل و مشورت پیش رفت و تنها در بعضی مراحل آن می توان استخاره کرد. برخی علماء برای ازدواج، استخاره نمی گیرند زیرا مردم معنای استخاره را نمی دانند، و اگر در زندگی حادثه ناگواری رخ داد آن را به استخاره ربط می دهند.
10. استنباط دقیق از ظرایف قرآنی، کار هر کسی نیست، از این رو بسیاری از بزرگان، همچون آیت الله حائری یزدی(رحمه الله)، با قرآن استخاره نمی‌کردند و می‌فرمود: «یسبح الله... »چه دلالتی دارد که فلان کار خوب است یا بد؟ یا مثلاً به چه دلیل آیة مرتبط با عذاب فرعون و نمرود بد باشد؟ مگر تنبیه ظالم، کار بسیار خوبی نیست؟[22]
پس از پایان درس اصول نزد حضرت آیت الله صلواتی(مدظله العالی) یکی از فضلا استخاره کرد، آیة بُت‌شکنی حضرت ابراهیم(علیه السلام) و درگیری با نمرودیان آمد: ]فَجَعَلَهُمْ جُذاذاً إِلاَّ کَبیراً لَهُمْ لَعَلَّهُمْ إِلَیْهِ یَرْجِعُونَ[،[23] همگی اتفاق نظر داشتیم که بسیار بد است؛ زیرا دربارة نزاع و زد و خورد و بت‌شکنی است. پس از اینکه نزدیک ده نفر آن را بد دانستیم، یکی از دوستان، همان صفحه را به استاد ارائه کرد و پرسید. استاد فرمود: بسیار خوب است. چه کاری بهتر از بت‌شکنی و تبلیغ و مجاهدت در راه یکتاپرستی و مبارزه با شرک؟
به اندازه زنبور عسل
یکی از رجال اصفهان به مرض «حصبه» مبتلا شد. پزشکان وی را از برخی غذاها شدیداً منع کردند. در یک میهمانی و سفره‌ای رنگین به او زیاد تعارف و اصرار می‌کنند، هوس و بوی خوش غذا هم مشوق می‌شود، بالأخره استخاره می‌کنند، این آیه آمد: ]ثُمَّ کُلی مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ...[؛[24] خطاب به زنبور عسل است که از کلّ ثمرات بخور.
همگی تحسین و تشویق می‌کنند که چه آیة مناسبی است! بیمار نیز شکمی از عزا در می‌آورد و همگی را عزادار می‌کند. بعداً که دربارة استخاره و قرآن کریم بگو مگو و تردید مطرح می‌شود، یکی از علما توضیح می‌دهد که آن آیه، خطاب به زنبور عسل است. زنبور عسل بر گلهای زیادی می‌نشیند و بسیار اندک می‌خورد. ایشان نیز اگر چنین می‌کرد، ضرر نمی‌کرد. آیة شریفه که خطاب به بقره یا فیل نبود.
امّا چه پاسخهای نسنجیده و نفهمیده‌ای که سرنوشتی را تغییر می‌دهد، افرادی را بی‌کار می‌کند، طلاقها و خون دلهایی را ایجاد می‌کند! که بعضاً مسؤلیت شرعی دارد، پس چه بهتر که از باب احتیاط، تا می توانیم، از استخاره گرفتن و تعیین تکلیف، خودداری کنیم.
پی نوشت:
[1]. ر.ک: موسوعة الفقه الاسلامی، طبقاً لمذهب أهل البیت(علیهم السلام)، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، قم، ج11، ص 289 ـ 260؛ دانش استخاره، نکونام، نشر صبح فردا تهران، ج 1، ص 181 -129. این کتاب 5 جلد است و همین‌جا یادآور می‌شود: معرفی یا استناد به منبعی، نشانة تأیید آن، یا صحت مطالب آن نیست.
[2]. ر.ک: کشف الاسرار، امام خمینی، انتشارات پیام اسلام، قم، ص 89 ـ 96.
[3]. المعجم الموضوعی لادعیة المعصومین(علیهم السلام)، علی محمد بروجردی، نشر عطر عترت، قم، ج 1، ص 291 ـ 325.
[4]. ریاض السالکین، سید علی خان المدنی الشیرازی، محقق: سید محسن حسینی امینی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، ج 5، ص 128، در شرح دعای 33 صحیفه سجادیّه، نقل از: صحیح بخاری، ج 8، ص 101.
[5]. همان.
[6]. همان، به نقل از مستدرک حاکم نیشابوری، ج 1، ص 518؛ و ر.ک: بحار الانوار، علامه مجلسی، اسلامیه، تهران، ج 91، ص 222.
[7]. الکافی، شیخ کلینی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم، 1362 ش، ج 3، ص 470؛ وسائل الشیعة، شیخ حرّ عاملی، مؤسسه آل البیت، لإحیاء التراث بیروت، 1409 ق، ج 8، ص 63، ب 1، از صلاة الاستخارة، ح 1.
[8]. موسوعة الفقه الاسلامی، طبقاً لمذهب أهل البیت(علیهم السلام)، ج 11، ص 260؛ وسائل الشیعة، ج 8، ص63.
[9]. ریاض السالکین، ج 5، ص 126؛ نقل از: امالی طوسی، ج 1، ص 135.
[10]. مفاتح الغیب، علامه مجلسی، تحقیق: سید مهدی رجایی، چاپ آستان قدس رضوی، مشهد، ص 41؛ به نقل از محاسن: برقی، ص 598؛ معانی الاخبار، شیخ صدوق، دفتر انتشارات اسلامی، قم، ص 144؛ فتح الابواب، سید بن طاووس، مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)، قم، ص 136 و 137.
[11]. ر.ک: فتح الابواب، سید بن طاووس، دانش استخاره، نکونام، ج 1؛ المعجم الموضوعی لادعیة المعصومین، ج 3؛ وسائل الشیعة، ج 8، راهی به روشنا، محمود ارگانی بهبهانی، انتشارات نور مطاف؛ مفاتح الغیب، مجلسی.
[12]. استخاره و تفأل، ابو الفضل طریفه دار، بوستان کتاب، قم، ص 107، نقل از: بحار الانوار، ج 91، ص 278.
[13]. برگرفته از روایت. ر.ک: الکافی، شیخ کلینی، ج 3، ص 471، ح 5، وج 5، ص 256؛ فتح الابواب، باب 5، گفتنی است علی بن اسباط در عهد امام رضا(علیهم السلام)فطحی مذهب بوده؛ ولی از دعای امام جواد(علیهم السلام)در حق او احتمال می‌رود کاملاً مستبصر شده باشد. ر.ک: معجم رجال الحدیث، سید ابو القاسم موسوی خویی، ج 11، ص 262.
[14]. انفال / 73.
[15]. فتح الابواب، ابن طاووس، ص 141 تا 145؛ بحار الانوار، علامه مجلسی، ج 91، ص 264؛ وسائل الشیعة، شیخ حرّ‌عاملی، ج 5، ص 215.
[16]. ر.ک: مفاتح الغیب، ص 52؛ بحار الانوار، ج 91، ص 250.
[17]. وسائل الشیعه، ج 8، ص 68 ـ 69. از صلاة الاستخاره، ح 1؛ فروع کافی، ج 3، ص 471؛ و ر.ک: استخاره و تفأل، طریقه‌دار، ص 110 ـ 113.
[18]. مفاتح الغیب، مجلسی، ص 44؛ المعجم الموضوعی لادعیة المعصومین(علیهم السلام)،قم، عطر عترت، ص 293، دعای 1315؛ بحار الانوار، ج 91، ص 241.
[19]. ر.ک: معجم رجال الحدیث، ابو القاسم خویی، ج 21، ص 133، 134.
[20]. وسائل الشیعة، ج 8، ص 78، ب 6، از صلاة الاستخارة، ح 1؛ جواهر الکلام، ج 12، ص 169؛ الوافی، ج 9، ص 1416؛ تهذیب الأحکام، ج 3، ص 310؛ بحار الانوار، ج 91، ص 243.
[21]. ر.ک: کند و کاوی درباره استخاره و تفأل، تألیف ابو الفضل طریقه‌دار، انتشارات بوستان کتاب، قم و فتح الابواب، ابن طاووس، مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)، قم، باب23.
[22] ر.ک: آیت الله مؤسس، علی کریمی جهرمی، دار الحکمة، قم، 1372 ش، ص 55 ـ 59.
[23]. انبیاء / 58.
[24]. نحل / 69.
ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 175
امام زمان(ع) در آیینه زیارت جامعه امام هادی (ع)
مسئله مهدویت از مسائل مهم و حیاتی است که از زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به صورت واضح و روشن مطرح شده و بر زنده نگه داشتن آن تأکید و تشویق فراوان شده است. و امامان معصوم علیهم السلام نیز به فراخور فرصتهایی که برای آنها پیش آمده این مسئله را مطرح و بیان نموده اند. دوران امام هادی علیه السلام و امام حسن عسکری علیه السلام از دورانهایی است که حکومت وقت به شدّت مسائل مهدویت و حتی تولد حضرت مهدی علیه السلام را پی گیر بوده و تحت نظر داشت است. اختناق و سخت گیری در این زمینه نیز به اوج خود رسیده بود؛ با این حال، حضرت هادی علیه السلام از فرصتها بهره برداری نمود و گاه به صورت صریح و زمانی در پوشش دعا مسئله مهدویت را زنده نگهداشت.
از جمله در زیارت جامعه کبیره که از متقن ترین، صحیح ترین و جامع ترین متون زیارتی شیعه است، علاوه بر بیان اصل امامت، مسئله مهدویت مخصوصا دوران ظهور حضرت مهدی علیه السلام و رهاورد حکومت او مورد اشاره و توجّه قرا گرفته است. آنچه پیش رو دارید، نگاهی است گذرا به مسئله مهدویت در زیارت جامعه کبیره.
در زیر فرازهایی از این زیارت شریف را که درباره امام زمان علیه السلام می باشد از نظر خوانندگان عزیز می گذرانیم:
الف. بقیّة اللّه
«السَّلَامُ عَلَی الْأَئِمَّةِ الدُّعَاةِ... وَ بَقِیَّةِ اللَّهِ؛ سلام بر امامان دعوت کننده [به سوی خداوند]... و باقیمانده خدا!»
مرحوم صدوق نقل کرده است که: «اولین آیه ای که حضرت قائم علیه السلام به هنگام قیام می خواند، این آیه است: «بَقِیَّتُ اللّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُوءْمِنینَ»؛ «بقیة اللّه بهتر است برای شما، اگر مؤمن باشید.»
آن گاه می فرماید: «أَنَا بَقِیَّةُ اللّه ِ فِی اَرْضِهِ وَ خَلِیفَتُهُ وَ حُجَّتُهُ عَلَیْکُمْ فَلا یُسَلِّمَ عَلَیهِ مُسْلِمٌ اِلاَّ قالَ السَّلامُ عَلَیْکَ یا بَقِیَّةَ اللّه ِ فِی اَرْضِهِ؛ من بقیة اللّه در زمین خدا و خلیفه و حجّت او بر شما هستم. پس هر مسلمانی که به او سلام می کند، می گوید: درود بر تو ای بقیة اللّه در زمین او!»
ب. خبر از غیبت امام زمان علیه السلام
در سخت ترین دورانی که اختناق همه جا را فرا گرفته بود و امامان معصوم علیهم السلام تحت نظر بودند و به شدّت حرکات و رفتار و گفتار آنها کنترل می شد، حضرت هادی علیه السلام از دعا و زیارت بیشترین استفاده را برد و مسائل مهم امامت را بیان کرد و مسئله غیبت امام زمان علیه السلام را گوشزد نمود تا شیعیان را برای چنین دوران سخت و غمباری آماده سازد و لذا فرمود: «مُوءْمِنٌ بِسِرِّکُمْ وَ عَلَانِیَتِکُمْ وَ شَاهِدِکُمْ وَ غَائِبِکُمْ وَ أَوَّلِکُمْ وَ آخِرِکُم؛ ایمان آورنده به نهان و آشکار شما و حاضر و غائب شما و اوّل و آخر شما.»
مراد از شاهد، امامی است که مردم او را مشاهده کنند و او مردم را مشاهده نماید و مراد از غایب، حضرت قائم علیه السلام است که در هستی و جامعه حضور دارد، ولی ظهور ندارد؛ یعنی او مردم را می بیند و می شناسد، امّا مردم یا او را نمی بینند و یا می بینند، ولی نمی شناسند.
تا کی به انتظار تو شب را سحر کنم
شب تا سحر به یاد رُخَت ناله سر کنم
ای غائب از نظر نظری کن به حال من
تا چند سیل اشک روان از بصر کنم
بگذشت عمر و راه وصال تو طی نشد
آیا شود که بر رخ خوبت نظر کنم؟
ج. انتظار ظهور دولت حق
از بهترین و برترین آرزوهایی که امامان ما به جامعه تلقین کرده و نوید تحقق آن را داده اند، ظهور حکومت عادلانه مهدوی است. تزریق و تلقین این آرزو، جامعه را با نشاط و فعال و سرزنده نگه می دارد و روح امید را در دل انسانها می دمد.
حضرت هادی علیه السلام نیز این آرزوی بلند را این گونه تلقین می کند: «مُنْتَظِرٌ لاَِمْرِکُمْ مُرْتَقِبٌ لِدَوْلَتِکُمْ؛ منتظر امر [و خروج] شما و چشم به راه دولت شمایم.»
جمله فوق هر چند به صورت خبری است، ولی گویا انشاء این امر است که انتظار آمدن مهدی علیه السلام و تشکیل حکومت توسط آن حضرت امری است مستحب و با فضیلت؛ چنان که در روایات دیگر نیز به آن اشاره شده است:
1. امام صادق علیه السلام فرمود: «مِنْ دِینِ الاَْئِمَّةِ الْوَرَعُ وَالْعِفَّةُ... وِانْتِظارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ؛ از دین امامان، ورع و عفت... و انتظار فرج با صبر کردن است.»
عمّار ساباطی می گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم که: آیا عبادت پنهانی با امام غائب و پنهان در دوران دولت باطل بهتر است و یا عبادت با ظهور دولت حق [و در زمان ظهور مهدی علیه السلام ]؟
حضرت فرمود: «شما در ورود به دین خدا و نماز و روزه و حج و دیگر خیراتی که خداوند توفیق داده و به عبادت خدا در پنهان سبقت دارید و از دیگران پیشی گرفتید و پیوسته به حق امام و حقوق خویش می نگرید که در دست ستمگران است و ایشان که شما را ناچار به زندگی دنیوی و طلب معاش با شکیبایی بر دین و عبادت و طاعت امام و خوف از دشمنان نموده اند. بنابراین، خداوند اعمال شما را در دنیا مضاعف کرده است. پس گوارای وجود شما باد!»
تنها به آرزوی تشکیل دولت حضرت مهدی علیه السلام اکتفا نمی شود، بلکه گام را فراتر نهاده و آرزو می کند که جزء حکمرانان و کارگزاران و یاران اصلی حضرت مهدی علیه السلام قرار گیرد و لذا می فرماید: «وَ جَعَلَنِی مِمَّنْ ... وَ یُمَلَّکُ فِی دَوْلَتِکُمْ وَ یُشَرَّفُ فِی عَافِیَتِکُمْ وَ یُمَکَّنُ فِی أَیَّامِکُم؛ و مرا از کسانی قرار بده... که در دولت شما به فرمانروایی رسد و در عافیت شما گرامی گردد و در روزگار شما تمکّن یابد.»
یعنی در دولت شما از حکمرانان و فرمانداران بر مردم باشم و در زمان سلامت و عافیت شما به جایگاه بلند برسم؛ به طوری که ستم ستمکاران و طاغیان به من نرسد و در زمان دولت و چیرگی شما دارای ارزش و اعتبار و منزلت شوم.
و با این آرزوها، آرزوی دیدار آن حضرت نیز برآورده می شود که: «وَ تَقَرُّ غَدا بِرُؤْیَتِکُمْ؛ و چشمش فردا به دیدار شما روشن شود.»
د. رجعت در زمان حضرت مهدی علیه السلام
یکی از اعتقادات قطعی شیعه، اعتقاد به رجعت است. براساس این اعتقاد و بر مبنای روایات اهل بیت علیهم السلام در زمان حضرت مهدی علیه السلام عدّه ای از انسانهای خوب و بد به این دنیا باز خواهند گشت.
از جمله مسائلی که در جای جای زیارت جامته به آن تصریح شده، بحث رجعت است؛ آن هم با عبارات قطعی و یقینی. در یک جا می فرماید: «مُؤْمِنٌ بِاِیابِکُمْ مُصَدِّقٌ بِرَجْعَتِکُمْ؛ مؤمن به آمدن شما و تصدیق کننده رجعت شما هستم.»
دو جمله فوق صرفا برای تأکید نیست؛ بلکه برای بیان اعتقاد به این است که رجعت اتفاق می افتد، چه اینکه هر چه را معصومین علیهم السلام ـ که از اشتباه و خطا مصون اند ـ خبر دهند، واقع خواهد شد و باید به آن ایمان داشت.
و در جای دیگر می فرماید: «وَ یَکُرُّ فِی رَجْعَتِکُمْ؛ [و قرار ده مرا از کسانی که] باز گردد در رجعت و برگشت شما!» و در زیارت وداع در ذیل زیارت جامعه می خوانیم: «وَ اَحْیانِی فِی رَجْعَتِکُمْ؛ [خدا] زنده گرداند مرا در رجعت و برگشت شما!»
ه . رهاورد ظهور
رهاورد حکومت مهدوی آرزوی تمام انبیاء و اولیاء و صالحان و بلکه تمامی بشریت است و در روایات به صورت گسترده به آن پرداخته شده است. آنچه در اینجا اشاره می شود، مواردی است که در زیارت جامعه به آن پرداخته شده است.
1. زنده شدن دین
گذشت زمان، غیبت امام زمان علیه السلام و وجود تحریف گران و بدعت گذاران در طول تاریخ، باعث تغییر چهره دین و دستورات دینی می شود، تا آنجا که دین به ظاهر مرده و کهنه شده به حساب می آید و دستورات آن به تعطیلی کشیده می شود؛ از اینرو با ظهور حضرت دستورات دین آن چنان که هست، بیان و اجرا می شود. به این جهت، آن حضرت احیا کننده دین شمرده شده است. در زیارت جامعه می خوانیم: «حَتّی یُحیِیَ اللّه ُ تَعالی دِینَهُ بِکُمْ؛ تا اینکه خداوند دینش را به وسیله شما زنده گرداند.»
به تعبیر عرفانی، با ظهور حضرت قائم علیه السلام خداوند مظاهرش را که محمد و آل او هستند، حیات می بخشد و قدرت اهل بیت علیهم السلام با پاکی زمین از طاغوتها و شاخه های آن، یعنی فحشا و منکرات و ستم و دیگر زشتیها بر جهان، حاکم می شود. و در همه جا دستورات اسلام اجرا می گردد.
علی علیه السلام فرمود: «وَ یُحْیِی مَیِّتَ الْکِتابِ وَالسُّنَّةِ؛ و [مهدی بخشهای] مرده کتاب [خدا] و سنّت [پیامبر صلی الله علیه و آله ] را زنده می کند.» و با زنده شدن دین است که اهل بیت علیهم السلام به منزلت بزرگی دست می یابند و به تعبیر که در زیارت جامعه آمده: «یُمَکِّنَکُمْ فِی اَرْضِهِ؛ و تمکن و قدرت دهد شما را در زمین خویش.»
این دو فقره اشاره به همان مطلبی دارد که قرآن دویست سال قبل از بیان امام هادی علیه السلام به آن اشاره نموده است؛ «وَعَدَ اللّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی لا یُشْرِکُونَ بی شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ»؛ «خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند، وعده می دهد که قطعا آنان را حکمران روی زمین خواهد کرد؛ همان گونه که به پیشینیان آنها خلافت روی زمین را بخشید و دین و آیینی را که برای آنان پسندیده است.
برایشان پابرجا و ریشه دار خواهد ساخت و ترسشان را به امنیّت و آرامش مبدّل می کند؛ [آنچنان] که تنها مرا می پرستند و چیزی را شریک من نخواهند ساخت و کسانی که پس از آن کافر شوند، آنها فاسقان اند.»
و در آیه دیگر فرمود: «اعْلَمُوآا أَنَّ اللّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَیَّنّا لَکُمُ الآْیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ»؛ «بدانید خداوند زمین را بعد از مردنش زنده می گرداند. به تحقیق آیات را برای شما بیان کردیم، شاید تعقل کنید.»
2. روشن شدن زمین
«وَاَشْرَقَتِ الاَْرْضُ بِنُورِکُمْ؛ و زمین با نور شما روشن می شود.»
این جمله از زیارت جامعه، اشاره ای لطیف به ظهور حضرت مهدی علیه السلام دارد که با وجود نور آن حضرت، زمین نورانی خواهد شد و در واقع، اشاره دارد به آیه ای که می فرماید: «وَاَشْرَقَتِ الاَْرْضُ بِنُورِ رَبِّها»؛ «و زمین [در آن روز] به نور پروردگارش روشن می شود.»
و امام صادق علیه السلام فرمود: «ربّ و پروردگار زمین، امام آن است. عرض کردند: هنگامی که (مهدی) قیام کند، چه خواهد شد؟ فرمود: مردم از نور خورشید و ماه بی نیاز می شوند و از نور امام استفاده می کنند.»
و در جای دیگر فرمود: «هنگامی که قائم ما ظهور کند، زمین به نور پروردگارش روشن شود و مردم از نور خورشید بی نیاز می شوند و تاریکی از بین می رود.»
3. فراگیر شدن عدالت
رهاورد دیگری که از ظهور حضرت مهدی علیه السلام در زیارت جامعه مورد توجه قرار گرفته است، عدالت فراگیر و جهانی است؛ عدالتی که تمام هستی و تمام جوانب و زوایای زندگی بشر را زیر بال می گیرد و به قول امیرمؤمنان علیه السلام : «فَیُرِیکُمْ کَیْفَ عَدْلُ السِّیرَةِ؛ روش عادلانه [در حکومت حق [را به شما می نمایاند.» و عدالت واقعی را برای همه جهانیان به نمایش می گذارد و طعم شیرین آن را به همه خواهد چشاند.
در زیارت جامعه می خوانیم: «وَ یُظْهِرَکُمْ لِعَدْلِهِ؛ و شما را برای [اجرای[ عدالتش آشکار کند.»
تعبیر فوق اشاره به این دارد که خداوند با ظهور حضرت مهدی علیه السلام آخرین و کامل ترین صحنه از عدالت خویش را آشکار می سازد و به مردم نشان خواهد داد.